8 cuốn sách hay về các trạng nguyên Việt Nam giới thiệu đến bạn đọc những trạng nguyên tiêu biểu, có công với nước, đã được ghi vào sử sách, lưu truyền trong dân gian.
Kể Chuyện Trạng Nguyên Việt Nam
Trạng nguyên là danh hiệu thuộc học vị Tiến sĩ của người đỗ cao nhất trong các khoa đình thời phong kiến ở Việt Nam của các triều nhà Lý, Trần, Lê, và Mạc, kể từ khi có danh hiệu Tam khôi dành cho 3 vị trí đầu tiên.
Người đỗ Trạng nguyên nói riêng và đỗ tiến sĩ nói chung phải vượt qua 3 kỳ thi: thi hương, thi hội và thi đình. Khoa thi đầu tiên được mở ra dưới thời Lý năm 1075, lúc đó vua nhà Lý chưa đặt ra định chế tam khôi nên người đỗ đầu khoa thi này là Lê Văn Thịnh chưa được gọi là Trạng nguyên. Danh sách cụ thể những người đỗ đầu các kỳ thi này xem bài Thủ khoa Đại Việt.
Phải đến khoa thi năm Thiên Ứng Chính Bình thứ 16 đời vua Trần Thái Tông (1247) mới đặt ra định chế tam khôi (3 vị trí đỗ đầu có tên gọi thứ tự là: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa) thì mới có danh hiệu Trạng nguyên. Đến thời nhà Nguyễn thì không lấy danh hiệu Trạng nguyên nữa (danh hiệu cao nhất dưới thời nhà Nguyễn là Đình nguyên). Do đó Trạng nguyên cuối cùng là Trịnh Tuệ đỗ khoa Bính Thìn (1736) thời Lê-Trịnh..
Trạng Nguyên Việt Nam – Chuyện Và Giai Thoại
Chỉ cần nhìn lại 82 văn bia dựng ở Văn Miếu ghi tên những người đỗ đại khoa, từ niên hiệu Đại Bảo thứ 3, đời Lê Thái Tông, khoa Nhâm Tuất (1442) đến niên hiệu Cảnh Hưng năm thứ 40, đời Lê Hiển Tông, khoa Kỷ Hợi (1779) đã có tới hơn một nghìn vị trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa, để thấy tự hào biết bao về truyền thống hiếu học của người nước Nam.
Trạng nguyên Việt Nam giới thiệu những trạng nguyên có công lao thiết thực với dân tộc, đã được ghi vào sử sách và truyền tụng qua thần thoại. Qua những câu chuyện, giai thoại hấp dẫn, người đọc sẽ khám phá ra rằng các trạng nguyên là những người tài giỏi xuất chúng, thanh liêm, đỗ đạt nhưng giản dị, trung thực, luôn bảo vệ tinh thần tự hào dân tộc… Trí hiếu học và ý chí thành đạt của họ là hiện thân của truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam.
Các Vị Trạng Nguyên, Bảng Nhãn, Thám Hoa Qua Các Triều Đại Phong Kiến Việt Nam
Sách giới thiệu về các nhà khoa bảng nước ta từ thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XX (1075 – 1919). Cuốn sách giúp ích cho các nhà khoa học đi sâu nghiên cứu đồng thời tìm hiểu được các dòng họ lâu đời vốn có truyền thống hiếu học đã từng nỗ lực học tập, thi đỗ, phục vụ đắc lực cho Tổ quốc, nhân dân và góp phần đem lại phồn vinh cho đất nước trong lịch sử Việt Nam.
Những Trạng Nguyên Đặc Biệt Trong Lịch Sử Việt Nam
Hiền tài là nguyên khí quốc gia”. Thời nào cũng vậy, sức mạnh toàn dân tộc mới làm nên lịch sử. Không phải ngẫu nhiên mà muôn đời nay, những bậc hiền tài được nhân dân ngưỡng vọng và xem như thánh thần. Nhiều vị còn được phong là Phúc thần, Thành hoàng – trở nên bất tử trong tâm linh mọi người.
Đại diện xuất chúng cho những người con tài giỏi của đất nước là các vị Trạng nguyên (đỗ đầu cao nhất trong các cuộc thi khoa Đình). Trong lịch sử khoa bảng Việt Nam gần nghìn năm, số Trạng Nguyên không nhiều. Do khuôn khổ có hạn, cuốn sách chỉ giới thiệu một số vị Trạng Nguyên có hành trạng đặc biệt (Ví dụ: Khai khoa, trẻ nhất, Lưỡng quốc Trạng Nguyên…)
Kho Tàng Về Các Ông Trạng Việt Nam
Truyện Trạng Việt Nam là một đề tài hấp dẫn. Nhưng tiếp cận truyện Trạng là một việc phức tạp, nhất là xét về mặt thể loại. Nhân dân đã hư cấu ra các Trạng để thoả mãn những ước mơ và yêu cầu thẩm mỹ.
Nội dung cuốn sách này gồm 3 phần:
- Phần đầu có tính cách nghiên cứu, muốn người đọc làm quen với những người thực sự là Trạng Nguyên, có đỗ đạt học vị hẳn hoi.
- Phần thứ hai dành để ghi chép về các giai thoại, các sự kiện của một số vị Trạng Nguyên
- Phần thứ ba là dành cho những mẩu chuyện về các Trạng dân phong, hầu hết là giai thoại.
Truyện Kể Về Các Trạng Việt Nam
Lịch sử khoa cử Nho học nước ta kể từ khoa thi đầu tiên năm Ất Mão (1075) đến khoa thi cuối cùng được tổ chức vào năm Kỷ Mùi (1919) trải qua 844 năm. Trong khoảng thời gian đó, các triều đại phong kiến đã mở được 185 khoa thi, lấy đỗ 2.898 vị đại khoa nhưng chỉ có 47 người giành được học vị Trạng Nguyên. Họ được người đời kính phục, ngưỡng mộ, xem là bậc đạo cao chức trọng, là khuôn mẫu cho các thế hệ sau soi vào học tập.
Khi ra làm quan, tất cả các vị đều hết thảy phò vua giúp nước. Các vị Trạng Nguyên đã trở thành những danh thần, lương tướng đem trí tuệ và tài năng của mình cống hiến cho xã hội. Khi mất đi, họ để lại danh thơm muôn thuở, được triều đình truy tặng tước vị, được nhân dân lập đền miếu phụng thờ.
Ngoài những ông Trạng thực sự có tầm bảng vàng đỗ đạt có năm tháng, có quê quán ghi rõ trong phần Khoa mục chí của sử sách các đời; ở nước ta còn có các Trạng không thuộc đệ nhất giáp hoặc đệ nhất danh ở kỳ thi Đình nhưng được dân gian phong và ghi nhớ qua các cổ tích thế sự.
Võ Cử Và Người Đỗ Võ Khoa Ở Nước Ta
Thuật ngữ khoa cử từ lâu đã gắn liền với việc thi cử và những người đỗ đạt là các Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa, Tiến sĩ, Hương cống, Cử nhân Còn võ cử, những người thi đỗ khoa thi võ là các Tạo sĩ, Võ tiến sĩ, Võ cử nhân thì dường như chưa mấy quen thuộc với người nghiên cứu cũng như độc giả hiện nay.
Sau nhiều năm tìm tòi nghiên cứu, sưu tập tư liệu, TS. Nguyễn Thúy Nga đã biên soạn cuốn Võ cử và các Võ tiến sĩ ở nước ta để giới thiệu với bạn đọc về một trong những cách đào luyện nhân tài võ tướng trong lịch sử. Văn Đình Dận, Hoàng Nghĩa Bá, Nguyễn Thị Lỵ là những danh tướng đời Trung hưng, mà tên tuổi của họ còn rạng danh trong sử sách nước nhà; Hoàng Phùng Gia làm đến Đô đốc đời Tây Sơn; tên tuổi của Huy quận công Hoàng Đình Bảo lại gắn liền với cuộc biến loạn cuối đời Lê – Trịnh Họ đều là những nhân vật xuất thân võ cử.
Qua 4 phần trong cuốn khảo cứu này, TS. Nguyễn Thúy Nga đã dẫn bạn đọc đi từ nguồn gốc của Võ cử ở Trung Quốc và Việt Nam (phần I), đến danh sách những người đỗ Võ cử -Võ khoa ở nước ta (phần II) cũng như cung cấp thêm các tư liệu ghi chép về thể lệ các khoa thi này trong lịch sử (phần II) và cuối cùng là tạo ra một bảng tra tên người đỗ để bạn đọc tiện tra cứu (phần IV).
Tiểu Sử Và Hành Trạng Các Nhà Khoa Học Bảng Hán Học Nam Bộ
Trong vòng 51 năm (1813 – 1864) mà 6 tỉnh toàn Nam Kỳ chỉ có 257 vị Cử nhân Hán học thì thật quá ít. Sở dĩ như vậy, vì Nam Kỳ là đất mới, dân chúng quen với nghề ruộng rẫy lo miếng cơm manh áo hơn là chuyện bút nghiên nơi cửa Khổng sân Trình, mặc dầu triều đình vẫn dành riêng sự ưu ái với người dân Nam Kỳ là đất hưng nghiệp của nhà Nguyễn, lo việc mở mang dân trí bằng cách cử một vị Tiến sĩ triều Lê vào làm Đốc học ở thành Gia Định như trên đã nói.
Nhưng một con én không làm nổi mùa xuân, khiến cho nhiều học trò “có người trải tám khóa mà không đủ văn thể tứ trường, thành thần tạm khế khóa để miễn binh dao, lại tâu xin gia ân cho biên vào sổ khóa sinh.
So với nhiều tỉnh ở miền Trung và miền Bắc, tổng số Cử nhân Hán học của 6 tỉnh Nam Kỳ chỉ bằng tổng số Cử nhân của một hay hai tỉnh ở miền ngoài. Rồi lại so với ngày nay, số Cử nhân và Kỹ sư, kể cả Thạc sĩ, Tiến sĩ tân học tốt nghiệp Đại học nhiều khộng kể xiết. Nhưng ngày xưa, thi đỗ được cái bằng Cử nhân Hán học vô cùng khó khăn, có khi hết nửa cuộc đời.
Đúng là đãi cát tìm vàng. Do đó các vị Cử nhân và Tiến sĩ Hán học nói trên là những hạt kim cương trên bãi cát của sông Cửu Long và sông Đồng Nai, quý giá vô cùng, mà ngày nay các thế hệ con cháu phải hết sức trân trọng.
Trên tinh thần đó, chúng tôi biên soạn cuốn sách này để giới thiệu với độc giả, nhất là độc giả ở Nam Bộ, tiểu sử và hành trạng của các vị khoa bảng ấy vừa để tôn vinh từng vị, vừa để con cháu các vị ấy hãnh diện về tiền nhân của mình”
(Nguyễn Đình Tư)
